35 PROJEKTÓW NA 35 LAT FUNDACJI SHALOM: Marzec’68 – Pamiątkowa tablica na Dworcu Gdańskim

Dla pochodzących z Polski i dziś rozsianych po świecie Żydów dramatyczną rzeczywistość Marca’68 roku wyznaczały utracone marzenia, niezliczone pożegnania i bilety tylko w jedną stronę z „dokumentem podróży” zamiast paszportu. Emigracja tysięcy polskich Żydów odbywała się w atmosferze bezprecedensowej nagonki, w miejscach pracy, szkołach, na uczelniach.

Marzec’68 roku to także wielotysięczne manifestacje studentów, protesty uczniów, brutalne pobicia i masowe zatrzymania w całym kraju. Prześladowania intelektualistów i ataki wymierzone w ludność pochodzenia żydowskiego. Opustoszałe uczelnie. Kłamstwa prasy. Okrutne słowa Gomułki o tym, że nie można mieć dwóch ojczyzn. Propagandowe masówki w zakładach pracy i transparenty z napisem „Syjoniści do Izraela”. Aplauz mieszany z poczuciem wstydu za władzę, za kraj.

W Warszawie polscy Żydzi odjeżdżali z Dworca Gdańskiego. Ten fakt upamiętnia wmurowana w dworcowy budynek – ufundowana w 1998 roku przez Fundację Shalom – tablica z ze słowami Henryka Grynberga: tu więcej zostawili po sobie, niż mieli. Co roku na pamiątkę Marca’68 pod tablicą spotykają się ludzie, dla których wciąż istotna jest pamięć o tamtych wydarzeniach. W tym symbolicznym miejscu i w tej symbolicznej dacie wspomnimy tych, którzy w marcu 1968 roku, zostali zmuszeni do porzucenia całego swojego życia – do opuszczenia przyjaciół, członków rodziny, do pozostawienia w Polsce domów i pracy i do wyjazdu w nieznane…

Wymiar szczególny miały obchody 40. rocznicy Marca’68. W odpowiedzi na list Gołdy Tencer, założycielki i ówczesnej Dyrektor Generalnej Fundacji Shalom, Prezydent RP Lech Kaczyński zadeklarował, że jest gotów bez żadnych formalności przywrócić polskie obywatelstwo tym, którzy w wyniku wydarzeń marcowych zostali zmuszeni do emigracji z Polski. Najważniejszym wydarzeniem obchodów rocznicowych zorganizowanych w 2008 roku była trzydniowa konferencja naukowa „Żydowski Marzec 1968-2008”. O wydarzeniach marcowych przypomniały też zaprezentowany w warszawskiej Zachęcie projekt Krystyny Piotrowskiej pt. „Dokument podróży”, spotkanie z literaturą emigracyjną Marca ’68 zorganizowane w sali Klubu Mamele, mieszczącego się w nieistniejącym już budynku Teatru Żydowskiego na Placu Grzybowskim w Warszawie. Zakończeniem obchodów była projekcja przed Pałacem Kultury i Nauki pamiętnego i wstrząsającego, nawet po latach, przemówienia Władysława Gomułki.

Coroczne spotkania na Dworcu Gdańskim są pełne refleksji i zadumy, ale także radości, że po tylu latach – w tym roku minęła już 55. Rocznica wydarzeń Marca’68 – znów możemy się spotykać, uściskać i wymienić parę słów. Przyjaciele, rodzina, bliżsi i dalsi znajomi.