Fundacja Shalom
Fundacja Shalom jest Strażnikiem Pamięci i miejscem spotkań tradycji ze współczesnością, gdzie kultura żydowska wchodzi w dialog z kulturą polską. Jej najważniejszym celem, który realizuje od początku istnienia, czyli od 1987 roku, jest ocalenie od zapomnienia bogatego dziedzictwa kultury jidysz. Założycielem Fundacji Shalom jest Gołda Tencer, aktorka i reżyser, od 2015 roku także dyrektor Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie. W tym czasie zbudowaliśmy wiele mostów łączących kulturę polską i żydowską oraz pokazujących jak wiele mamy ze sobą wspólnego. Świat polskich Żydów nie mógłby istnieć bez polskich sąsiadów, a żydowskie dziedzictwo stało się ważnym elementem polskiej świadomości. Fundacyjne projekty podkreślają te współistnienie, uwypuklając najważniejsze jego elementy.
Fundację współtworzyli absolwenci istniejącej niegdyś w Łodzi żydowskiej szkoły im. I. L. Pereca. Połączyła ich wyniesiona z domu miłość do tradycji żydowskiej.
Fundacja Shalom organizuje kursy języka jidysz, wykłady, warsztaty, konkursy edukacyjne, spektakle teatralne i telewizyjne, wystawy plastyczne i festiwale, prowadzi również działalność wydawniczą. Od 2004r. Fundacja jest organizatorem Festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera. Festiwal ten to jeden z najważniejszych polskich festiwali. Jest wydarzeniem jednym z niewielu na świecie, które w tak szerokiej skali pokazuje współczesną kulturę żydowską. To prawdziwe święto dla wielbicieli jednej z najstarszych i najciekawszych kultur świata. Przez 9 dni w Warszawie można poznać tradycje kulturowe i nowe nurty w sztuce i muzyce żydowskiej.
Jednym z największych osiągnięć fundacji jest wystawa „I ciągle widzę ich twarze – fotografia Żydów polskich” oraz album o takim samym tytule. Wystawa powstała w oparciu o kolekcję liczącą 9 tys. zdjęć nadesłanych na apel ogłoszony przez Gołdę Tencer w 1994 r. Wystawa pokazywana była w 59 miastach na całym świecie w najbardziej prestiżowych muzeach, m.in. w Yad Vashem w Izraelu, Centrum S. Wiesenthala w Los Angeles, w Kostaryce, w Meksyku, w Buenos Aires, Toronto, Paryżu, Londynie, Barcelonie, Brukseli, Wilnie. Ekspozycja ta odniosła duży sukces także w Nowym Jorku, gdzie przez blisko rok była prezentowana w Yeshiva University Museum. Ważną część zbioru stanowi tzw. kolekcja kozienicka licząca 4,5 tys. odbitek ze szklanych klisz, pochodzących z zakładu fotograficznego Chaima Bermana, działającego do 1941 w Kozienicach. Kolekcja „I ciągle widzę ich twarze” została także zdygitalizowana i udostępniona na portalu Żydzi Polscy (www.zydzipolscy.pl). Fundacja planuje stałą ekspozycję zdjęć i apeluje o ich dalsze nadsyłanie.
Ważnym projektem edukacyjnym są organizowane co 2 lata, od 1993 r., konkursy: „Na wspólnej ziemi” dla uczniów gimnazjów i szkół podstawowych oraz „Historia i kultura Żydów polskich” dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którego laureaci mają wolny wstęp na wybrane kierunki na Uniwersytetach Warszawskim i Jagiellońskim. Ministerstwo Edukacji Izraela zaprasza zwycięzców na tygodniowy pobyt w Izraelu.
Fundacja przyczyniła się do wzniesienia w Falenicy pomnika ku czci 4500 Żydów – ofiar hitleryzmu. Ma także swój udział w odnowieniu pomnika Bohaterów Getta w Warszawie. Dzięki staraniom Fundacji na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie wybudowano symboliczny grób poety języka jidysz – Lejba Najdusa. Fundacja propaguje ideę korczakowską i wspólnie z Polskim Stowarzyszeniem im. J. Korczaka doprowadziła do wzniesienia pomnika Starego Doktora w Warszawie, odsłoniętego 1 czerwca 2006 roku, dzięki wsparciu Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy. Na uroczystość z udziałem Prezydenta Lecha Kaczyńskiego przyjechały z całej Polski dzieci ze szkół im. J. Korczaka. Fundacja Shalom angażuje się w działania prospołeczne, takie jak otwarcie pierwszego po wojnie przedszkola żydowskiego w Warszawie oraz szkółki niedzielnej dla dzieci żydowskich. Prowadzi działalność charytatywną, wspiera inicjatywy na rzecz młodzieży. Wspiera szkoły im. Ireny Sendlerowej fundując sztandary szkolne, której postać jest jej szczególnie bliska.
27 stycznia 2006 roku Fundacja zorganizowała po raz pierwszy warszawskie uroczystości Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu pod pomnikiem Bohaterów Getta. Honorowy patronat nad obchodami objął prezydent m.st. Warszawy. Co roku w tym dniu prowadzone są również akcje „Światło Pamięci” i „Apel Pamięci”, w których bierze udział wielu warszawiaków, a po terenie byłego getta warszawskiego kursuje pusty tramwaj-widmo, symbolizujący nieobecność żydowskich mieszkańców miasta.
19 kwietnia 2018 r., w rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim, upamiętniliśmy matki – te żydowskie, które wśród łez były zmuszone oddać swoje dzieci, oraz te polskie, które dzieciom pomagały, dając im schronienie i nową tożsamość. O ich cierpieniu przypomina zasadzona na placu Grzybowskim wierzba płacząca, która pochyla się nad losem kobiet, niosących te niebywale trudne dziedzictwo.
Fundacja od lat włącza się w organizację obchodów kolejnych rocznic powstania w getcie warszawskim. Dzięki staraniom Gołdy Tencer 65. i 70. rocznicę uświetnił udział Izraelskiej Orkiestry Symfonicznej pod dyrekcją Zubina Mehty. Reżyserem koncertów była Gołda Tencer. A pod pomnikiem Bohaterów Getta, odbyła się „Azkara dla Pamięci” – symboliczna uroczystość upamiętniająca bojowników powstania.
Co roku Fundacja przypomina o wydarzeniach Marca’68, organizując spotkania pod pamiątkową tablicą, którą odsłonięto z jej inicjatywy w 1998 r. na Dworcu Gdańskim, a także wystawy, spektakle, konferencje i panele dyskusyjne z udziałem przedstawicieli pokolenia marcowego.
Fundacja założyła Centrum Kultury Jidysz, które od 2010 roku ma nową siedzibę przy ul. Andersa 15 w Warszawie. Realizowane są w nim projekty edukacyjne, wykłady, warsztaty, pokazy filmowe oraz spotkania literackie. W CKJ od 19 lat prowadzone są całoroczne lektoraty języka jidysz na trzech poziomach zaawansowania oraz języka hebrajskiego na dwóch poziomach zaawansowania. Fundacja organizuje kursy jidysz także w Łodzi. Przy Andersa 15 mieści się również Żydowski Uniwersytet Otwarty, projekt pod patronatem Uniwersytetu Warszawskiego, istniejący od 2009 roku. W ŻUO można zdobyć wiedzę na temat kultury, twórczości i działalności społecznej Żydów polskich. Od 2002 roku Fundacja organizuje trzytygodniowe Międzynarodowe Letnie Seminaria Języka i Kultury Jidysz. Zajęcia prowadzą wybitni specjaliści z Polski, Izraela, Francji, Stanów Zjednoczonych i Argentyny. Od 2010 roku seminarium odbywa się w Warszawie. Uczestniczą w nim pasjonaci języka jidysz z całego świata, m.in. z Japonii, USA, Szwecji, Ukrainy, Rosji, Izraela, Niemiec, Włoch, Kanady, Wielkiej Brytanii. W marcu 2006 roku z inicjatywy Fundacji powstał Uniwersytet Trzeciego Wieku z blokiem zajęć i warsztatów o tematyce żydowskiej. 200 słuchaczy ma możliwość poznania tajników żydowskiej kuchni, wycinanki czy tańca oraz nauki języka hebrajskiego i jidysz. Odwiedzają też miejsca związane z historią polskich Żydów.
Fundacja współpracowała również z Biblioteką Narodową przy tworzeniu Cyfrowej Biblioteki Literatury Jidysz. Liczący obecnie ponad 230 pozycji cyfrowy zbiór dzieł w języku jidysz powstał w 2007 roku jako pierwsza niepolskojęzyczna kolekcja w Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona. Kolekcja, dostępna na stronie www.polona.pl pod nazwą „Literatura jidysz”, adresowana jest do miłośników kultury jidysz na całym świecie. W zbiorze znajdują się utwory blisko stu najważniejszych autorów jidysz – poetów, prozaików, dramaturgów. Są wśród nich pionierzy twórczości literackiej w tym języku, m.in. Salomon Ettinger, Mendele Mojcher Sforim oraz autorzy późniejsi, jak Abraham Goldfaden, Icchok Lejb Perec czy Szolem Alejchem i inni. Ze względu na obowiązujące prawa autorskie na stronie nie mogły się znaleźć dzieła pisarzy późniejszych, jak choćby Izaaka B. Singera.
Działalność wydawnicza fundacji zaowocowała wydaniem m.in. albumu „I ciągle widzę ich twarze”, zbioru antologii poezji sefardyjskiej „Poeci złotej ery” w przekładzie A. Ziemnego, poematu „My Żydzi Polscy” Juliana Tuwima wydanej w 4 językach: polskim, angielskim, jidysz i hebrajskim, antologii wspomnień „Dzieci żydowskie oskarżają”, cymeliowego tomiku poezji Wisławy Szymborskiej „Nic darowane”, w którym zawarto pierwsze tłumaczenia wierszy noblistki na język jidysz. W ramach obchodów Roku Czesława Miłosza Fundacja wydała książkę „Dialog poetów” poświęconą relacjom Miłosza z poetami jidysz oraz kulturą żydowską. Opublikowany w niej został wiersz „Campo di fiori” po raz pierwszy przetłumaczony na język jidysz. W 2005 roku Książka „Pamięć. Historia Żydów polskich przed, w czasie i po Zagładzie” autorstwa Barbary Engelking, Jolanty Żyndul, Feliksa Tycha oraz Andrzeja Żbikowskiego, pod redakcją naukową Feliksa Tycha, jest bezpłatnie przekazywana szkołom i bibliotekom w całej Polsce. W latach 2010-2014 Fundacja wydawała kwartalnik o literaturze i sztuce żydowskiej „CWISZN – Pomiędzy”, w którym prezentowane były teksty krytyczne i naukowe z dziedziny szeroko pojętej jidyszystyki, a także dawniejsza i współczesna literatura jidysz w przekładach na polski oraz wybrane teksty w oryginale.
My, którzy stworzyliśmy Fundację Shalom postanowiliśmy wskrzesić zapomnianą kulturę, świat naszych przodków, świat Żydów polskich. Chcemy ocalić pamięć, aby przetrwała w łańcuchu pokoleń.
Prowadzone przez nas projekty pomagają zwiększać świadomość znaczenia żydowskiego dziedzictwa dla kultury polskiej, rozwijają zainteresowania młodych jidyszystów i pasjonatów. Co roku zwiększa się grono odbiorców proponowanych przez nas działań, co pozwala nam z nadzieją patrzeć w przyszłość.
