Gołda Tencer
Fundator Fundacji Shalom
Założycielka i fundatorka, wieloletni dyrektor generalny Fundacji Shalom. Od roku 2009 wicedyrektorka Teatru Żydowskiego, a od 2015 – jego dyrektorka.
Absolwentka Studia Aktorskiego przy Teatrze Żydowskim (1971), studentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim, ukończyła podyplomowe studia menadżerskie na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wydział Sztuki Mediów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Jako dziecko występowała na deskach łódzkiego Teatru Powszechnego. Ukończyła Szkołę Żydowską im. Icchoka Lejba Pereca w Łodzi. W roku 1969 przeniosła się do Warszawy i związała z Teatrem Żydowskim. Jej dorosły debiut aktorski to rola Cyne w spektaklu „Zielone pola” Pereca Hirszbejna w reżyserii Szymona Szurmieja (1969).
W dorobku aktorskim ma niezapomniane kreacje stworzone przede wszystkim w repertuarze obejmującym klasykę oraz współczesną dramaturgię żydowską. Zagrała m.in.: Gitlę w „Dybuku” Szymona An-skiego (reż. Chewel Buzgan, 1970), Chawę w „Tewje Mleczarzu” Szolema Alejchema (reż. Ch. Buzgan, 1970), Bejłkę w „Wielkiej wygranej” Sz. Alejchema (reż. Jakub Rotbaum, 1972), Gitlę i Leę w „Dybuku” Sz. An-skiego (reż. Sz. Szurmiej, 1973), Dwojrę w „Zmierzchu” Izaaka Babla (reż. Andrzej Witkowski, 1976), Asię w „Planecie Ro” Ryszarda Marka Grońskiego (reż. Waldemar Krygier, 1979), Aurorę w „Jakubie i Ezawie” Samuela Gronemana (reż. Juliusz Berger, 1980), Surę Bas Tojwim w „Dybuku” Sz. An-skiego (reż. Sz. Szurmiej, 1990), Bubę Jachne w „Śnie o Goldfadenie” (reż. Lena Szurmiej, 2006), Perlę Jamajker w „Marienbadzie” Sz. Alejchema (reż. Maciej Wojtyszko, 2013).
W Teatrze Żydowskim wyreżyserowała następujące spektakle: „Trubadur z Galicji” Gebirtiga Mordechaja (także autorka adaptacji, 1992), „Cud Purymowy” Icyka Mangera (także autorka adaptacji, 2002), „Dla mnie bomba” (także autorka scenariusza, 2006), „Płacz we mnie zamilkł” (2006), „Mazl tov” (także autorka scenariusza, 2013), „Ejli, Ejli” Icchaka Kacenelsona (także autorka adaptacji, 2016) oraz „Ida” na podstawie sztuki Henryka Grynberga „Mój teatr” (także autorka scenariusza, 2018). Razem z Sz. Szurmiejem współreżyserowała takie przedstawienia, jak: „Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie” I. Kacenelsona (także współautorka adaptacji i inscenizacji, 1986). „My, Żydzi polscy” Juliana Tuwima (1993), „Ballada o brunatnym teatrze” Hirsha Glika (1997), „Kamienica na Nalewkach” (także współautorka scenariusza, 2000), „Bonjour Monsieur Chagall” (także współautorka scenariusza, 2009).
Do współpracy zaprasza artystów także spoza kręgu kultury żydowskiej. W teatrze reżyserowali m.in.: Piotr Cieplak („Księga Raju” I. Mangera, 2010), Michał Zadara („1666” wg „Szatana w Goraju” Isaaka Bashevisa Singera, 2011), Maja Kleczewska („Dybuk” wg Sz. An-skiego, 2015, „Malowany ptak” wg Jerzego Kosińskiego, 2017, koprodukcja z Teatrem Polskim w Poznaniu oraz „Golem”, 2017), Monika Strzępka („Dobrze żyjcie – to najlepsza zemsta” Pawła Demirskiego, 2016), Anna Smolar („Aktorzy żydowscy” Michała Buszewicza, 2015 oraz „Kilka obcych słów po polsku” M. Buszewicza, 2018, koprodukcja z Teatrem Polskim w Warszawie), Michał Buszewicz („Kibice” M. Buszewicza i Sebastiana Krysiaka, 2017) oraz Jędrzej Piaskowski („Wiera Gran” Weroniki Murek, 2017).
Zagrała w kilkunastu polskich i zagranicznych filmach fabularnych, m.in. w: „Sanatorium pod klepsydrą” w reż. Wojciecha Jerzego Hasa (1973), „Davidzie” w reż. Petera Lilenthala (RFN, 1979), „Austerii” w reż. Jerzego Kawalerowicza (1982), „Haraczu szarego dnia” w reż. Romana Wionczka (1984), „War and Love” w reż. Moshe Mizrahiego (USA, 1985), „Alles auf Zucker!” w reż. Dani Leviego (Niemcy, 2004), „Liebe nach Rezept” w reż. Jorgo Papavassiliou (Niemcy, 2007).
Wystąpiła w filmach, serialach, spektaklach i widowiskach telewizyjnych, m.in. w: „Komediantach” w reż. Stefana Szlachtycza (1979), „Gwiazdach na dachu” reż. Jerzego Gruzy (1979), „Doktorze Murku” w reż. Witolda Lesiewicza (1979), „Hotel Polan und Seine Gäste” w reż. Horsta Seemanna (NRD, 1982), „The Winds of War” w reż. Dana Curtisa (USA, 1983), „Miasteczku Bełz… i innych piosenkach” w reż. Barbary Borys-Damięckiej (1987) czy „Dybuku” w reż. Agnieszko Holland (1999). Reżyserowała telewizyjne wersje spektakli Teatru Żydowskiego: „Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie” (wraz z Sz. Szurmiejem, 1993) i „Kamienica na Nalewkach, czyli Szlagiery żydowskiej ulicy” (wraz z Sz. Szurmiejem, 2000), widowisko telewizyjne „Dokument podróży” (wraz z Magdaleną Łazarkiewicz, 1998) oraz film dokumentalny „Dokument podróży. Smutno tu bez Was” (1998).
Ważnym momentem w jej karierze artystycznej stało się nagranie w roku 1988 płyty z piosenkami w języku jidysz pt. „Miasteczko Bełz”, która cieszyła się wielką popularnością nie tylko w Polsce. Z piosenkami z tej płyty odbyła liczne tournées, odwiedzając m.in. NRD, Izrael, Stany Zjednoczone czy Holandię.
Jest inicjatorką i autorką działań artystycznych oraz edukacyjnych, mających na celu ochronę dziedzictwa kulturalnego polskich Żydów. Założycielka Fundacji Shalom (1988), pomysłodawczyni i organizatorka Festiwalu Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera” (od 2003), założycielka żydowskiego przedszkola Lauder Morasha. Wspólną inicjatywą jej oraz prof. Jadwigi Bińczyckiej, przewodniczącej Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, było postawienie w Parku Świętokrzyskim w Warszawie pomnika Korczaka (odsłonięcie – 2006). Dzięki jej wysiłkom w jedną ze ścian Dworca Gdańskiego w Warszawie została wmurowana tablica upamiętniająca wydarzenia Marca ‘68 (2008).
Ważne miejsce w jej działalności zajmują projekty poszerzające wiedzę o kulturze żydowskiej, jak konkurs „Kultura i historia Żydów w Polsce”, i wydawanie książek, m.in. „Pamięć. Historia Żydów przed, w czasie i po Zagładzie” albo „Nic darowane”, czyli tom wierszy Wisławy Szymborskiej w pięciu wersjach językowych, w tym po raz pierwszy w jidysz. Zorganizowana przez nią z Fundacją Shalom wystawa fotografii „I ciągle widzę ich twarze…” (Zachęta, 1996), na którą składają się zdjęcia Żydów polskich, odwiedziła dotąd już blisko 30 krajów, między innymi Stany Zjednoczone, Francję, Meksyk, Kanadę, Hiszpanię, Litwę, Argentynę czy Kostarykę. Podczas 65. oraz 70. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim nadzorowała część artystyczną obchodów, zapraszając na koncert galowy w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej m.in. Filharmonię Izraelską pod batutą Zubina Mehty. W roku 2015 wystąpiła w Koncercie Galowym „Proszę Państwa, będzie wojna!” w reż. M. Strzępki, odbywającym się w ramach 36. Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu.
Za swą działalność artystyczną, organizacyjną i wspierającą promocję kultury żydowskiej w Polsce i na świecie została uhonorowana ważnymi nagrodami i odznaczeniami, w tym: Złotą Lirą (1983), najwyższym odznaczeniem przyznawanym w Izraelu za osiągnięcia w propagowaniu kultury żydowskiej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2002) za wybitne zasługi w działalności na rzecz społeczności żydowskiej, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2005), Medalem „Zasłużony dla Tolerancji” (2006), Złotym Medalem Gloria Artis – Zasłużony Kulturze (2009), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2011), Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy (2014), Medalem „Pro Masovia” (2015) oraz Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego.
Wspólnie z Katarzyną Przybyszewską-Ortanowską napisała książkę „Gołda Tencer. Jidisze Mame”, która już w miesiącu premiery (wrzesień 2019) otrzymała tytuł Książka Miesiąca Magazynu Literackiego KSIĄŻKI.
